سازمان تامین اجتماعی؛ نمونه‌ای کامل از خوب، بد، زشت

تاریخچه

سابقه اقدامات معطوف به تحقق و شکل‌گیری تدریجی "نظام تامین‌ اجتماعی" در ايران، به تصويب اولين قانون استخدامي كشوري در سال 1301 باز مي‌گردد كه طي آن، برای نخستین‌بار، سازوکاري حداقلی براي بازنشستگي مستخدمین دولتی به وجود آمد. تحولات بعدی، ازجمله تصویب «لايحه قانوني بيمه‌هاي اجتماعي كارگران» در اواخر سال 1331 و در دوره نخست‌وزيري دكتر محمد مصدق و تأسیس سازمان مستقلي به نام «سازمان بيمه‌هاي اجتماعي كارگران» در نهایت به تصويب «قانون تأمین‌اجتماعي» در تيرماه 1354 و تشكيل «سازمان تأمین‌اجتماعی» منجر شد که مي‌توان آن را آغازگر تحولي نو در نظام تأمین‌اجتماعي كشور دانست. پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در سال 1357، تلاش برای توزیع عادلانه ثروت‌های عمومی در کنار محترم شمردن اصل مالکیت فردی، در اصول متعدد قانون اساسی و به‌ویژه در اصل 29 متجلی شده و برخورداری از "تامین‌اجتماعی" به‌عنوان یکی از حقوق بنیادین آحاد شهروندان، فارغ از تفاوت‌های قومیتی، جنسیتی و نژادی و نیز به‌عنوان تکلیف حکومت در برابر مردم، به رسمیت شناخته شده است. سازمان تأمین‌اجتماعي که به‌موجب قانون مصوب سال 1354 تأسیس‌شده، در حال حاضر به‌عنوان مهم‌ترین و محوری‌ترین سازمان فعال در حوزه بیمه اجتماعی و بازنشستگی کشور؛ بیشترین تعداد بیمه‌شدگان، بازنشستگان و مستمری‌بگیران را در کشور تحت پوشش حمایت‌های متنوع خویش قرار داده است.

بیانیه ماموریت

سازمان تامین اجتماعی یک نهاد عمومی غیردولتی بین‌نسلی، با هویت اجتماعی- اقتصادی در گستره عمومی، جامع‌ترین و محوری‌ترین ارائه‌دهنده حمایت‌های قانونی تامین اجتماعی مبتنی بر اصول بیمه‌های اجتماعی است. این نهاد دارای استقلال اداری و مالی است و بر اصل سه‌جانبه‌گرایی- کارگر، کارفرما و دولت - اتکا دارد.
این سازمان با اجرا، تعمیم و گسترش انواع بیمه‌های اجتماعی و درمانی در چارچوب الزامات قانونی و مبتنی بر محاسبات بیمه‌ای، نقشی اساسی در پشتیبانی از نیروی کار در فرآیند توسعه پایدار کشور، بر اساس الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و تعمیق احساس امنیت اجتماعی- اقتصادی به عهده دارد.
سازمان باتکیه‌بر سرمایه‌های انسانی به‌عنوان مهم‌ترین مزیت راهبردی و با استفاده از آخرین دستاوردهای علمی و فناوری‌های نوین از طریق حضور پویا و اثربخش در فضای کسب و کار، خود را متعهد به شفافیت و پاسخگویی و انجام بهنگام تعهدات قانونی به ذی‌نفعان و صیانت از منابع و ارتقای ارزش ذخایر خود می‌داند.

سه گانه وجود سازمان تامین اجتماعی

همان‌طور که در سایت سازمان تامین اجتماعی و اسناد آن منعکس شده است فلسفه وجودی این سازمان ارائه خدمات برای تامین اجتماعی برای آحاد جامعه (شاید بیش از 50 در صد) می‌باشد. اما این سازمان به‌واقع با یک سه‌گانه خوب بد زشت در سطح جامعه مواجه است.

الف) خوب

از نظر قانون حمایتی و الزام‌آور بودن و همچنین ارائه برخی خدمات، سازمان اجتماعی به‌عنوان یک نیاز برای بدنه کارگر و کارمند شناخته و پذیرفته شده است، و بودن آن تا حدودی برای جامعه به‌عنوان یک ضرورت پذیرفته شده است. این موضوع نشان می‌دهد گستره سازمان از نظر پذیرش (به درست یا غلط) در جامعه به سطح بالایی (42میلیون) رسیده است. همچنین میزان پاسخگویی به مراجعین باتوجه‌ به حجم درخواست‌ها (فارغ از میزان رضایت) از نظر کمّی قابل قبول می‌باشد. از بعد دیگر شیوه پیگیری حمایتی در ذیل ماده 148 برای کارگران نیز خوب به نظر می‌رسد.

ب) بد

برای کارفرمایان، سیستم تامین اجتماعی در وضعیت ساختار و عملکرد فعلی به‌عنوان عامل مزاحم و مخل در کسب وکار شناخته می‌شود؛ که البته بخش عمده‌ای از این مورد ریشه در قوانین قدیمی و ضعیف این سازمان دارد. به‌هرحال برند سازمان تامین اجتماعی برای کارفرمایان به‌عنوان یکی از مشکلات کسب وکاری شناخته می‌شود و کارفرمایان آن را به‌عنوان هزینه سربار می‌شناسند، و در نتیجه با آن همیشه چالش دارند. از سوی دیگر شیوه ارائه خدمات نیز به بیمه پردازان به‌ویژه در سال‌های اخیر در زمینه‌های مختلف از جمله بیمه بیکاری، درمان، مستمری‌ها و... انتقاداتی را برای سازمان داشته است که البته بخشی از آن درست می‌باشد. در واقع در این بخش سازمان تامین اجتماعی تا حدودی از کارکرد ایده‌آل آن فاصله گرفته است.

ج) زشت

شاید مهم‌ترین مسئله سازمان تامین اجتماعی که منجر به دورشدن آن از مأموریت و فلسفه وجودی آن شد، بزرگ شدن بیش از حد ساختار و شیوه فعالیت اقتصادی آن و عدم تعادل در درآمدها و هزینه ناشی از فعالیت اقتصادی و تأثیرپذیری از اقتصاد کلان می‌باشد، که منجر شده است تامین اجتماعی- به‌ویژه در سال‌های اخیر- با چالش‌هایی بالایی مواجه شود؛ که این مسئله در آینده می‌تواند جامعه هدف را، که تعداد قابل توجهی است، تحت تأثیر قرار دهد.

راهکار

برای بهبود این وضعیت و افزایش کارایی سازمان و حرکت آن در مسیر مأموریت می‌بایست رویه دولت و تصمیم سازی پیرامونی آن با رویکردی نوین صورت پذیرد و تغییرات ساختاری و عملکردی برای این سازمان هر چه سریع‌تر آغاز گردد.

همچنین یادآور می شود شما می توانید جهت هرگونه مشاوره در حوزه بیمه و تامین اجتماعی، با مشاورین مجموعه بهینه، در ارتباط باشید.

در پایان روز بهزیستی و تامین اجتماعی را به کلیه مدیران، کارکنان و نهادهای مدنی حوزه اجتماعی تبریک عرض می‌نماییم.

نویسنده: دکتر مجید ایرانشاهی- دکترای مدیریت منابع انسانی